‘Spil in klinisch onderzoek is de research professional’

Er is reden genoeg om Clinical Trials Day jaarlijks te vieren, vinden Annemarie Geel en Joachim Aerts van het Erasmus MC. Annemarie is van oorsprong research verpleegkundige, en nu voorzitter V&VN research professionals en manager/adviseur klinisch onderzoek bij het research bureau longziekten. Joachim Aerts is hoogleraar/afdelingshoofd Longgeneeskunde en onderzoeker van meerdere klinische studies.

‘Elke Clinical Trials Day eten we taart en delen we onze visies over studies,’ zegt Annemarie. ‘Vaak zijn er ook patiënten, en die krijgen dan een presentje.’ Joachim: ‘Het is goed om dan het hele team te zien, inclusief de afdelingshoofden. We kunnen weer eens de processen stroomlijnen en ja, ook even wat frustraties over de doorgeschoten wet- en regelgeving met elkaar delen,’ lacht hij.

Deelnemende patiënten nog in leven

En dan serieus: ‘Er zijn namelijk steeds meer eisen en regels vóór en tijdens klinisch onderzoek. Enerzijds begrijpelijk. Anderzijds vermoeilijken de papierwinkel, vereiste trainingen en regels de deelname en inclusie. De vraag is of het onderzoek er kwalitatief beter van wordt.’ Het leidt volgens de hoogleraar af van waar het om gaat: de patiënt. Deze heeft dankzij onderzoek toegang tot medische behandeling die anders niet mogelijk was geweest. ‘Wij waren bijvoorbeeld een van de ziekenhuizen die onderzoek deden met de eerste studies van immuuntherapie bij longkanker. Een aantal deelnemende patiënten loopt nu nog levend rond, omdat ze dankzij die studie al toegang kregen tot de medicatie.’

Annemarie: ‘Dus willen we natuurlijk zoveel mogelijk patiënten includeren. Dan is het jammer dat de administratielast, trainingen en alle faesilbilities – met soms 80 vragen – belemmerend werken.’

Protocol in de vingers

Bij deze soms hobbelige onderzoekstrajecten zijn research verpleegkundigen en -coördinatoren betrokken. ‘Zonder hen is er nauwelijks onderzoek mogelijk,’ stelt Annemarie. ‘Sterker nog,’ zegt Joachim, ‘research professionals zijn de spil. Ze hebben het protocol in de vingers en bewaken dat. Ze kennen het studieprotocol, weten wat specifieke bijwerkingen zijn en begeleiden de patiënt. Dat contact tussen patiënt en research professional is vaak diepgaander dan dat met de arts. Hun bijdrage verhoogt echt de kwaliteit van het onderzoek. En dat heeft weer zijn weerslag op patiënten.’

En daarmee mogelijk op de studieresultaten. Zo is er het succesverhaal van onderzoek bij de zeldzame taaislijmziekte cystic fibrosis. Annemarie: ‘Het onderzochte middel leidde bij patiënten tot een longfunctiestijging van 10 tot 15 procent. Het leeftijdsgemiddelde en de levenskwaliteit namen bovendien toe, en er staan minder patiënten op de wachtlijst voor longtransplantaties. Research professionals uit zeven academische centra hebben samengewerkt om de studies te versnellen door kennis en budgetten te delen.’

Kwaliteitsverhoging in de zorg

Beiden vinden het fantastisch om onderzoek te doen. Ze werken met een groot, zeer divers team. De meerwaarde van studies zit samengevat in drie dingen, volgens Joachim. ‘Naast dus die toegang tot de nieuwste medicatie, is een ander pluspunt dat onderzoeksresultaten de zorgstandaarden voor behandeling veranderen. En als derde: het levert een kostenbesparing op, omdat de medicatie in studieverband wordt betaald.’

Ook binnen dat researchteam is er winst. Zo leren de teamleden geprotocolleerd te werken. En wie in onderzoeksverband altijd checkt op bijwerkingen, is daar ook alerter op in de dagelijkse praktijk. Het leidt tot kwaliteitsverhoging in de zorg, volgens de hoogleraar.

De andere kant zijn de uitdagingen. ‘We noemden al de administratieve rompslomp. Maar in Nederland spelen financiën ook een rol. Nederland is duur, dat brengt het gevaar met zich mee dat sponsors uitwijken naar goedkopere landen.’

In dat financiële verlengde noemt hij het vergoedings-issue. ‘Geneesmiddelenbedrijven beseffen dat het nog maar de vraag is of een middel überhaupt wordt vergoed in Nederland. Dan is de stap naar vestiging in het buitenland misschien een begrijpelijke, maar wel onwenselijk.’ Ook jammer vindt Joachim de teneur in Nederland – ook onder gezondheidszorgmedewerkers – de vraag of die ‘beperkte’ gezondheidswinst of werkzaamheid zo’n heel onderzoek wel waard is. Want ach, ‘die ene patiënt’.

‘Tot jij of je familielid zelf die patiënt bent… Mijn devies: denk bij de beoordeling alsof het jou zélf betreft. Dat maakt de overweging oprecht.’

150 studies

Terug naar de research professionals; een groep van zowel coördinatoren als verpleegkundigen. Annemarie is lovend over hun niveau. ‘Een opleiding is helaas niet verplicht, maar ik pleit ervoor dat klinieken hun verpleegkundigen onze research-opleiding laten volgen. Dat verhoogt de zorgkwaliteit.’

Op dit moment werken er op het research bureau longziekten 22 mensen aan maar liefst 150 onderzoeken. ‘We organiseren alles met de betrokken afdelingen. Per studie geef ik advies en regel ik mankracht. Belastend zijn op dit moment de vertragingen door CTIS (het nieuwe EU-portaal. Vorig jaar werden 16 onderzoeken niet opgestart volgens de afgesproken tijdslijnen.’

Annemarie zou graag zien dat de sponsors zorgvuldig overwegen wat echt essentiële vragen aan de research professional op de werkvloer zijn. ‘Uitstel of terugtrekken van onderzoek is namelijk lastig voor vele betrokken medewerkers en afdelingen. Maar het is nog erger voor de (soms terminale) patiënt. Die moet wachten. Maar die heeft vaak de tijd niet.’

Steeds meer betrokken

Een positieve ontwikkeling vindt Annemarie dat research professionals steeds meer worden betrokken bij diverse facetten van clinical trials. ‘Zo zijn ze vaker vertegenwoordigd bij landelijke vergaderingen. Voor iedereen zinvol, want zij kennen de werkvloer als geen ander. Ze werken fantastisch samen met patiënten en betekenen echt veel voor ze. Die ervaringen kunnen ze delen.’

‘Het is mede dankzij hen dat de patiënten echt een deel van ons onderzoeksteam zijn geworden,’ bevestigt Joachim.