PFAS

PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) zijn door de mens gemaakte chemische stoffen die water-, vet- en vuilafstotende eigenschappen hebben. Ze worden in diverse industrieën gebruikt vanwege hun stabiliteit en unieke eigenschappen. In de farmaceutische industrie kunnen PFAS worden gebruikt in bepaalde productieprocessen of als hulpstoffen om de stabiliteit en effectiviteit van medicijnen te verbeteren.

Definitie OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development)
PFAS’s worden gedefinieerd als gefluoreerde stoffen die ten minste éénvolledig gefluoreerd methyl- of methyleen-koolstofatoombevatten(zonder dat er een H/Cl/Br/I-atoom aan vastzit), d.w.z. op enkele uitzonderingen na is elke chemische stof met ten minste een geperfluoreerde methylgroep (-CF3) of een geperfluoreerde methyleengroep (-CF2-) een PFAS.

• Verbetering van medicijnstabiliteit: PFAS zijn chemisch zeer stabiel en kunnen helpen bij het beschermen van het actieve ingrediënt in een medicijn tegen degradatie door licht, warmte, of zuurstof. Dit verhoogt de houdbaarheid van het medicijn.
• Verhoogde oplosbaarheid: Sommige medicijnen hebben actieve stoffen die slecht oplosbaar zijn in water. PFAS kunnen worden gebruikt als emulgatoren of oppervlakte-actieve stoffen om de oplosbaarheid te verbeteren, wat essentieel is voor de werking van het medicijn.
• Farmaceutische coating: PFAS kunnen worden gebruikt in coatings voor medicijnen, zoals tabletten of capsules, om ze gemakkelijker in te slikken, te beschermen tegen maagsappen, of gecontroleerde afgifte van de werkzame stoffen mogelijk te maken.
• Productiehulpmiddelen: In sommige gevallen worden PFAS gebruikt in het productieproces van medicijnen, bijvoorbeeld als anti-aanbakmiddel in machines of als oplosmiddel. Hoewel deze stoffen niet bedoeld zijn om in het eindproduct terecht te komen, kunnen sporen ervan soms nog aanwezig zijn.
• Specialistische toepassingen: In de productie van zogenoemde biologicals, die synthetische eiwitten bevatten, kunnen PFAS noodzakelijk zijn om complexe chemische structuren te stabiliseren of specifieke farmacologische effecten te bereiken.

PFAS worden alleen gebruikt als er geen geschikt alternatief beschikbaar is dat dezelfde eigenschappen biedt zonder de veiligheid of effectiviteit van het medicijn in gevaar te brengen. Farmaceutische bedrijven en onderzoekers werken echter voortdurend aan alternatieven, omdat PFAS bekendstaan om hun milieuproblemen en mogelijke gezondheidseffecten.

In Europa vallen medicijnen onder specifieke regelgeving die gericht is op de veiligheid en effectiviteit van farmaceutische producten. Hoewel er een voorstel is voor een Europees verbod op het gebruik van PFAS in diverse producten, vallen onder andere medicijnen niet onder dit voorstel; hiervoor komen aparte regels.

Rijksoverheid

Er is beperkte openbare informatie over de exacte hoeveelheden PFAS in medicijnen. De concentraties kunnen variëren afhankelijk van het type medicijn en het productieproces. Voor specifieke informatie is het raadzaam contact op te nemen met de fabrikant of de bijsluiter te raadplegen.

Onderzoek naar alternatieven voor PFAS is gaande, zowel in de farmaceutische industrie als in andere sectoren. Het vinden van geschikte vervangers die dezelfde functionele eigenschappen bieden zonder de nadelige milieueffecten is echter complex en vereist verdere studie.

RIVM

Langdurige blootstelling aan bepaalde PFAS kan leiden tot gezondheidsproblemen, zoals effecten op het immuunsysteem en verhoogd risico op bepaalde kankers. De specifieke risico’s van blootstelling aan PFAS via medicijnen zijn echter niet volledig bekend en vereisen nader onderzoek.

Bron: Rijksoverheid

PFAS staan bekend om hun persistentie en kunnen zich ophopen in het menselijk lichaam over tijd. De mate van bioaccumulatie door blootstelling via medicijnen is echter niet duidelijk gedocumenteerd en hangt af van de specifieke PFAS-verbinding en de blootstellingsroute.

Bron: RIVM

Of PFAS daadwerkelijk gezondheidseffecten geven, hangt onder andere af van hoeveel PFAS mensen binnenkrijgen over de tijd.  Deze effecten kunnen al optreden als mensen over een langere periode kleine hoeveelheden PFAS binnenkrijgen. Bij de huidige blootstelling vanuit voedsel en kraanwater kunnen deze effecten niet worden uitgesloten.

Bron: RIVM

Kwetsbare groepen zoals kinderen en zwangere vrouwen kunnen gevoeliger zijn voor de effecten van PFAS. Er is echter beperkt specifiek onderzoek naar de impact van PFAS in medicijnen op deze groepen, waardoor het moeilijk is om definitieve conclusies te trekken.

Bron: RIVM

Blootstelling aan bepaalde PFAS is in verband gebracht met gezondheidsproblemen zoals hormoonverstoring en een verhoogd risico op bepaalde kankers. Het is echter onduidelijk in hoeverre PFAS in medicijnen specifiek bijdragen aan deze risico’s.

Bron: Rijksoverheid

Allergische reacties op PFAS zijn zeldzaam en er is weinig documentatie over dergelijke gevallen. Als iemand vermoedt allergisch te reageren op een medicijn, is het belangrijk dit te bespreken met een arts, die kan beoordelen wat de oorzaak kan zijn.

De veiligheid van hulpstoffen, waaronder PFAS, wordt geëvalueerd in preklinische en klinische studies. Regelgevende instanties zoals de EMA en FDA wegen de risico’s en baten van een medicijn, inclusief de gebruikte hulpstoffen, tegen elkaar af voordat het wordt goedgekeurd. (EMA)

Het verwijderen van PFAS uit het menselijk lichaam is een langzaam proces. De halfwaardetijd van PFAS in het bloed is gemiddeld vijf tot zes jaar. Dit betekent dat het ongeveer 5-6 jaar duurt voordat de helft van de PFAS uit het lichaam is verdwenen. Er bestaat momenteel geen effectieve behandeling of remedie om PFAS versneld uit het lichaam te verwijderen. PFAS worden voornamelijk via de urine uitgescheiden, maar dit proces is zeer traag vanwege de lange halfwaardetijd. De enige manier om PFAS-niveaus in het lichaam te laten dalen is door verdere blootstelling zoveel mogelijk te beperken.

Bronnen:

https://www.wur.nl/nl/show-longread/pfas-hardnekkig-en-moeilijk-te-vervangen.htm

PFAS kunnen tijdens de productie, het gebruik en de verwijdering van medicijnen in het milieu terechtkomen. Bijvoorbeeld via afvalwater van fabrieken of door het wegspoelen van medicijnresten. Eenmaal in het milieu breken PFAS nauwelijks af en kunnen ze zich verspreiden.

RIVM

Antwoord: Er zijn initiatieven om het gebruik van PFAS te beperken en alternatieven te onderzoeken. De Europese Unie werkt aan regelgeving om het gebruik van PFAS in diverse producten te verminderen, hoewel medicijnen momenteel niet onder het voorgestelde verbod vallen.

RIVM

Bedrijven zijn verantwoordelijk voor het minimaliseren van hun milieu-impact en moeten voldoen aan milieuregels die uitstoot van schadelijke stoffen beperken. Specifieke verantwoordelijkheden met betrekking tot het opruimen van PFAS kunnen variëren afhankelijk van nationale en internationale regelgeving.

Rijksoverheid

Er is beperkte informatie over de specifieke bijdrage van medicijnen aan de totale PFAS-vervuiling. De meeste PFAS-vervuiling komt waarschijnlijk uit industriële processen, zoals de productie van coatings en verpakkingen. De impact van medicijnen is relatief klein (RIVM). Daarnaast is het  is belangrijk om het onderscheid te maken tussen typen PFAS. Niet alle PFAS zijn hetzelfde. De PFAS in geneesmiddelen gedragen zich chemisch vaak heel anders dan bijvoorbeeld PFOS of PFOA – stoffen die bekend staan om hun giftigheid. De inzet van PFAS in medicijnen gebeurt onder streng toezicht, in minieme hoeveelheden, en alleen als het milieu- en gezondheidsrisico verantwoord is. De context en het risico moeten per toepassing bekeken worden.

In Europa vallen medicijnen onder specifieke regelgeving die gericht is op de veiligheid en effectiviteit van farmaceutische producten. Hoewel er een voorstel is voor een Europees verbod op het gebruik van PFAS in diverse producten, vallen medicijnen en bestrijdingsmiddelen niet onder dit voorstel; hiervoor komen aparte regels.

Rijksoverheid

Fabrikanten zijn verplicht om de samenstelling van hun medicijnen te documenteren voor regelgevende instanties, maar dit geldt niet altijd voor hulpstoffen zoals PFAS. Consumenten en zorgverleners hebben vaak geen directe toegang tot deze informatie, tenzij het expliciet wordt gedeeld via openbare rapporten of de bijsluiter. (EMA)

De veiligheid van hulpstoffen, waaronder PFAS, wordt geëvalueerd in preklinische en klinische studies. Regelgevende instanties zoals de EMA en FDA beoordelen de risico’s en baten van een medicijn, inclusief de gebruikte hulpstoffen, voordat het wordt goedgekeurd. (EMA)

Het publieke debat over PFAS richt zich meestal op milieuvervuiling en industriële toepassingen, omdat deze bronnen een grotere impact hebben. Medicijnen worden als een noodzakelijk product gezien, waardoor het debat over hulpstoffen zoals PFAS vaak minder prioriteit krijgt. (RIVM)

De Europese Unie heeft een meer gestandaardiseerde aanpak voor medicijnen en PFAS. Andere landen, zoals de VS, hebben vergelijkbare of minder strenge regelgeving. Geen enkel land heeft momenteel specifieke regelgeving voor PFAS in medicijnen, maar er zijn initiatieven om dit te onderzoeken. (WHO)

Onderzoekers hebben aangetoond dat het mogelijk is om fluormedicijnen te maken die wel afbreekbaar zijn. Strikt genomen vallen deze verbindingen nog steeds onder PFAS, maar hebben ze niet de ongunstige eigenschappen.

https://www.folia.nl/wetenschap/163051/fluormedicijnen-maken-kan-ook-zonder-pfas-tonen-uvaers).

PFAS vervangen is één van de aller moeilijkste uitdagingen. Fluorverbindingen zijn tegelijkertijd waterafstotend en vetafstotend en ze reageren vrijwel nergens mee. Die combinatie van eigenschappen vind je in vrijwel geen ander materiaal.

Bron: PFAS: hardnekkig en moeilijk te vervangen – WUR

Bepaalde PFAS zijn onmisbaar voor de productie van medicijnen en daarom is het essentieel dat er passende aanpassingen van het door de Europese Commissie voorgestelde PFAS-verbod nodig zijn om de productie van medicijnen veilig te stellen en ervoor te zorgen dat patiënten toegang blijven houden tot behandeling in Europa. Deze zorg wordt duidelijk gemaakt in de consultatiereactie van de EFPIA aan het ECHA van 24 september 2023. Dit document en de bijlagen benadrukken het cruciale belang van het vaststellen van geschikte tijdschema’s voor de implementatie van mogelijke beperkingen of verboden, in het bijzonder voor de sterk gereguleerde gezondheidszorgsector. Als VIG steunen wij die lijn: beperk PFAS waar het kan, maar zorg dat patiënten toegang houden tot essentiële zorg.

Bron: EFPIA reactie 10-11-25

In het huidige wetsvoorstel van de Europese Commissie vallen geneesmiddelen met een PFAS verbinding onder een tijdelijke ontheffing; deze medicijnen  vallen onder specifieke regelgeving en zijn al beoordeeld op de veiligheid en effectiviteit.

Bron: ECHA wetsvoorstel

De huidig gebruikte drijfgassen (HFA-134a en HFA-227ea) vallen inderdaad onder de (brede) PFAS definitie, welke draait om het bevatten van een -CF3 of -CF2 groep, (waar zo’n 10.000 stoffen onder vallen) van de Europese Commissie.

De huidig gebruikte drijfgassen zijn volgens de definitie van de Europese Commissie PFAS, maar die worden snel afgebroken in trifluorazijnzuur (TFA). TFA is een ultra korte keten PFAS met een half-waarde tijd van 16-42 uur. Vergeleken met de lange keten PFAS (PFOA, PFOS, etc.) die een lange half-waarde tijd hebben van 1,5-25 jaar en een slechte naam hebben, is dit dus een relatief weinig persistente PFAS. Ze worden veel sneller afgebroken en zijn veel minder gevaarlijk. Het is dus van belang te benadrukken dat PFAS niet op één hoop te gooien zijn.
Bron: NVALT – Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose

Nee, de PFAS in de drijfgassen (HFA-134a en HFA-227ea) van de huidige inhalatoren zijn niet direct schadelijk voor de mens bij gebruik van de inhalator, gezien je ze voor het grootste deel uitademt en de rest via de urine uit plast. Ze zullen dus niet opstapelen in het lichaam. We hebben al meer dan 30 jaar ervaring met deze drijfgassen die sinds de jaren 90 op de markt zijn en er zijn tot op heden geen signalen dat er serieuze gezondheidsschade is opgetreden in relatie tot het drijfgas.
Bron: NVALT – Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose

In het algemeen kunnen de drijfgassen uit inhalatoren die in de lucht komen wel schadelijk zijn voor het milieu wanneer ze worden omgezet in TFA. Ze kunnen bijvoorbeeld in drinkwater en planten ophopen. PFAS (waaronder TFA) komt uit allerlei industriële bronnen. PFAS (of eigenlijk TFA) uit inhalatoren zal daar echter slechts een minuscule fractie van bedragen, het merendeel komt uit drijfgassen gebruikt in airconditioning en koelkasten.
Bron: NVALT – Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose

Ja, de droogpoeder inhalatoren en soft mist inhalatoren bevatten deze niet. Eén van de nieuwe drijfgassen (HFA-152a) valt helemaal niet onder de PFAS definitie, deze zal naar verwachting vanaf eind 2025 of in de loop van 2026 op de markt komen. Voor het andere nieuwe drijfgas (HFO-1234ze) is nog onduidelijk of het onder de PFAS-regulering van de Europese Commissie valt. Ook deze variant is niet schadelijk voor mensen bij gebruik van de inhalator.
Bron: NVALT – Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose