Minder oplosmiddelen, meer duurzame R&D

“Oplosmiddelen volledig uitbannen, is niet mogelijk”, legt Niels Hoogenboom uit. Hij is Safety, Health and Environment (SHE) & Facility Manager bij Acerta Pharma. “Maar we dachten dat we de carbon-footprint van ons oplosmiddelgebruik – van aanschaf, tot gebruik, tot vernietiging – wél kunnen verminderen. Bovendien is oplosmiddel soms schadelijk voor mens en milieu. Dan is de vraag al snel: kan dit niet slimmer? Daarnaast hebben we natuurlijk een bedrijfsbrede duurzaamheidsstrategie. De wens om te verduurzamen, kwam dus zowel vanuit de mensen op de werkvloer als vanuit het hoofdkantoor.’ 

Oplosmiddelen noodzakelijk 

Hoogenboom legt uit waarom oplosmiddelen onmisbaar zijn in het discovery-lab: “We bouwen een molecuul stap voor stap op uit verschillende stoffen. Na elke stap moet dat tussenproduct heel zuiver zijn. Anders weet je later namelijk niet of een effect in een test écht door jouw molecuul komt. Zuiverheid is dus cruciaal. Daarvoor gebruiken we oplosmiddelen.” Maar sommige oplosmiddelen zijn belastend voor milieu en gezondheid, dichloormethaan (DCM) bijvoorbeeld. “Van die belastende oplosmiddelen wil je idealiter zo min mogelijk gebruiken.”  

Om bewuste keuzes makkelijker te maken, ontwikkelde het team een praktisch hulpmiddel. “We hebben oplosmiddelen geclassificeerd in groen, oranje en rood,” vertelt Hoogenboom. “Zo zie je in één oogopslag wat de optie is qua carbon-footprint. Soms heb je voor een reactie écht een specifiek oplosmiddel nodig met een grotere footprint. Dan kan het niet anders. Maar negen van de tien keer lukt het wel om een alternatief te kiezen of het verbruik flink te verminderen.” 

Green machine 

Een andere concrete stap die het team zette, is apparatuur alvast voorspoelen met oplosmiddelen met een kleinere carbon-footprint. “Collega’s noemden die setup al snel de Green Machine. Dat werkte goed: ineens werd het vanzelfsprekend om de betere keuze te maken.” 

De resultaten zijn duidelijk zichtbaar. Het gebruik van DCM bijvoorbeeld, daalde met bijna de helft in twee jaar tijd. “Dat komt doordat we alternatieven hebben gevalideerd en vastgelegd in onze werkwijze. Zodra je laat zien dat het kan, volgt de rest vanzelf.” 

95% minder oplosmiddel  

De grootste slag werd gemaakt in de analyse en zuiveringsstap. Acerta Pharma introduceerde supercritical fluid chromatography (SFC), waarbij vloeibare CO₂ het grootste deel van de oplosmiddelen vervangt. “Daarmee gebruiken we zo’n 95% minder oplosmiddel”, legt Hoogenboom uit. “Je hebt nog een klein beetje co-solvent nodig, maar het grote volume verdwijnt. Bovendien is de CO₂ die we in huis halen vaak ook ‘groen’ omdat deze als bijproduct wordt opgevangen van processen in de industrie.”  

Die omslag levert winst op meerdere vlakken: minder afval, minder risico’s voor medewerkers en snellere doorlooptijden. “Normaal moet je na een zuivering het oplosmiddel ook weer verwijderen, dat kost tijd. Met SFC ben je sneller klaar én verbruik je veel minder oplosmiddel” 

Vooruitkijken 

Volgens Hoogenboom is het project nu in een soort ‘steady state’. “We hebben het oplosmiddelengebruik geminimaliseerd waar dat kan. Maar de ontwikkelingen gaan door. Universiteiten en kennisinstellingen werken aan nieuwe varianten met een kleine carbon-footprint of minder belastend voor het milieu. Zodra die beschikbaar komen, kijken wij of we ze kunnen inzetten. Het is een proces van continu verbeteren.” 

Zijn advies aan andere labs die hiermee aan de slag willen: “Maak het zichtbaar en concreet. Laat zien hoeveel liter je bespaart met een verandering. En geef mensen eenvoudige hulpmiddelen, zoals een stoplichtsysteem. Dan krijg je iedereen mee.” 

Bredere visie 

Voor Acerta Pharma en AstraZeneca is verduurzaming onderdeel van een bredere visie. Hoogenboom: “We zijn er om gezondheid te leveren. Dat betekent dat je niet alleen kijkt naar de werking van een medicijn, maar ook naar de impact van het hele proces op mens en milieu. Minder oplosmiddelen gebruiken past daar naadloos in.”