Op papier winnen we: de uitgaven zijn onder controle. Maar wie beter kijkt, ziet de keerzijde: tragere toegang tot nieuwe behandelingen, verlies van onderzoek en investeringen en een groeiend risico dat Nederland buitenspel komt te staan. De (politieke) fixatie op kosten lijkt een makkelijke overwinning, maar dreigt ons duur te komen te staan. Daarom luidt mijn oproep aan politici die het geneesmiddelenbeleid de komende jaren bepalen: kijk naar wat er feitelijk gebeurt.
Vrij schieten
De verkiezingscampagne is losgebarsten en de zorgcijfers vliegen ons om de oren. Partijen buitelen over elkaar heen om de stijgende zorgkosten te beteugelen. Niet onlogisch, we geven veel en elk jaar meer geld uit aan zorg. Geneesmiddelen zijn daarbij vaak het lege doel waarop het vrij schieten is: ze zouden te duur zijn, te hard groeien, te veel beslag leggen op het zorgbudget. Maar wie de feiten bekijkt, ziet een andere wedstrijd.
Verhaal Achter Retoriek (VAR)
De statistiekscheidsrechters van het CBS concludeerden vorige week dat de uitgavengroei aan genees- en hulpmiddelen één van de laagste van alle zorgsectoren is. Gecorrigeerd voor inflatie zijn de medicijnkosten per inwoner sinds 2006 ongeveer gelijk gebleven. Terwijl het aantal patiënten fors toenam, bleven de kosten per patiënt stabiel of daalden zelfs. Ook in de ziekenhuizen is de trend stabiel. Bij de zogenoemde ‘add-on’ geneesmiddelen – vaak innovatieve behandelingen voor ernstige of zeldzame ziekten – dalen de uitgaven zelfs, terwijl meer patiënten deze middelen krijgen. Met andere woorden: de kosten per patiënt gaan omlaag, niet omhoog.
En dan de categorie ‘Champions League’. Het aantal geneesmiddelen met gemiddelde uitgaven per patiënt van €80.000 of meer is al drie jaar stabiel (30 tot 32 middelen, circa 10% van het totale aantal ‘add-ons’). Het bijbehorende aantal patiënten (ongeveer 1800) blijft eveneens stabiel (ongeveer 0,3% van het totaal aantal patiënten behandeld met ‘add-ons’). En: de totale uitgaven aan deze groep middelen daalden in 2024 naar circa €390 miljoen (nog geen 13% van de totale add-on uitgaven).
Binnen de OESO-landen komt Nederland in aanmerking voor de aanvoerdersband: als aandeel van de zorguitgaven en het bbp zitten we qua geneesmiddelenuitgaven al jaren lager dan bijna al onze buurlanden. Met andere woorden: de betaalbaarheid in Nederland is aantoonbaar onder controle.
Nederland buitenspel?
Toch dreigt Nederland zichzelf buitenspel te zetten. Het Witte Huis oefent stevige druk uit op Europese landen om meer te betalen voor innovatieve geneesmiddelen, met het (terechte) argument dat Europa te veel profiteert van de Amerikaanse investeringen in onderzoek en ontwikkeling. Na de defensie-uitgaven dreigt er een tweede Amerikaanse ‘gele kaart’: nu voor geneesmiddelen.
Die geopolitieke druk maakt een breder Nederlands strategisch geneesmiddelenbeleid cruciaal. Beleid dat ruimte laat voor innovatie, in plaats van verstart in kortetermijndenken met ‘wat kost het?’ als centrale vraag boven ‘wat levert het op?’. We kunnen niet blijven meeliften op internationale innovatie zonder bij te dragen aan de kosten daarvan. Dan verliezen we onze positie. Of, naar Johan Cruijff: ‘Je gaat het pas zien als je het doorhebt!’
Vertrek van sterspelers
Het echte probleem is dat we inmiddels een hoge prijs betalen voor onze lage prijzen en ons beleid. Nieuwe behandelingen komen steeds trager of überhaupt niet meer naar Nederland, klinisch onderzoek verdwijnt, investeringen lopen terug en steeds meer landgenoten maken een ‘medicijntransfer’ naar buurlanden waar nieuwe behandelingen wel beschikbaar zijn. We hebben nog een paar sterspelers, maar als die ook vertrekken is het stadion leeg en kunnen de lampen uit.
Blessuretijd
Het beleid rond geneesmiddelen is terecht streng gereguleerd. Maar, gevoed door incidenten en emotie in plaats van feiten, is de politiek-maatschappelijke onderbuik in het geneesmiddelendebat inmiddels zo uitgedijd dat geen obesitasmedicijn ertegen helpt.
De beste remedie is een combinatietherapie van feiten, moed en samenwerken. Feiten om het politieke gesprek te herijken en het debat te sturen door cijfers, context en visie in plaats van door emoties. Moed om geneesmiddelen niet als kostenpost, maar als investering in mens, maatschappij en economie te zien.
Laten we samen werken aan een betere balans tussen beschikbaarheid, betaalbaarheid en kwaliteit van onze geneesmiddelenzorg. Ik blijf optimistisch. Ook in de blessuretijd kun je nog winnen. Vraag dat maar aan onze oosterburen!