“Zonder nieuwe antibiotica verliezen we de basis van onze gezondheidszorg”, zegt Peter Bertens, strategisch adviseur Innovatie bij de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG). “We dreigen terug te vallen naar een tijd waarin patiënten dood gingen aan een eenvoudige wond of een longontsteking. Dat mogen we niet laten gebeuren. We hebben beleid nodig dat innovatie stimuleert.”
Moderne geneeskunde onder druk
De stijgende resistentie maakt het behandelen van alledaagse infecties, maar ook van complexe behandelingen zoals chemotherapie of transplantaties, steeds lastiger. Veel voorkomende bacteriën als E. coli en Klebsiella pneumoniae zijn inmiddels vaak ongevoelig voor antibiotica die de huisarts voorschrijft. Ook de bacterie die gonorroe veroorzaakt, is in delen van de wereld bestand tegen alle gangbare medicijnen.
De WHO schat dat antibiotica het hoogst is in het oostelijke Middellandse Zeegebied en Zuidoost-Azië. In Europa ligt het gemiddelde resistentieniveau met 10,2 procent nog onder het wereldwijde gemiddelde, maar de trend is stijgend. De WHO doet een oproep tot het verantwoord omgaan met antibiotica en het breed beschikbaar maken van zowel diagnostische testen als geneesmiddelen. Nederland is qua gebruik een voorbeeld voor andere landen: in 2023 stond ons land op de laatste plaats binnen Europa als het gaat om het gebruik van antibiotica [2].
Innovatie stagneert
Nieuwe antibiotica zijn hard nodig, maar de ontwikkeling ervan ligt vrijwel stil. Het aantal middelen in ontwikkeling daalde begin dit jaar tot 90, een kleine daling ten opzichte van de 93 uit 2023 [3]. Hiervan kunnen er slechts 15 aangeduid worden als innovatief (de rest zijn doorontwikkelingen van bestaande middelen). Net zo zorgelijk is dat slechts vijf van deze middelen gericht zijn tegen één van de kritische bacteriën van de WHO.
Voor deze stilstand in innovatie zijn verschillende oorzaken, maar één van de belangrijkste is het ontbreken van een verdienmodel voor ontwikkelaars. Succesvolle middelen worden uit voorzorg spaarzaam voorgeschreven, waardoor de opbrengsten laag blijven. “Medisch gezien heel logisch, maar tegelijkertijd remt dit onbedoeld wel investeringen in onderzoek en ontwikkeling”, aldus Bertens.
Herziening markdynamiek
De WHO pleit daarom voor een herziening van de marktdynamiek rond antibiotica. In Europa worden verschillende maatregelen besproken om innovatie te stimuleren, zoals exclusiviteitsvouchers, markttoegangsbeloningen en abonnementsmodellen. Die moeten bedrijven die nieuwe antibiotica ontwikkelen meer zekerheid geven over terugverdienmogelijkheden.
Bertens is blij met de discussie op Europees niveau: “Op zich worden er vrij veel investeringen gedaan om het onderzoek naar nieuwe antibiotica te stimuleren. Dat is nuttig en noodzakelijk, maar onvoldoende. We moeten als samenleving ook echt kijken naar manieren om uitontwikkelde antibiotica op de markt te houden, ook als ze weinig worden voorgeschreven.”
Collectieve verantwoordelijkheid
“We weten al langer dat antibioticaresistentie een sluipende crisis is. Het is geen dreiging in de toekomst, maar een probleem van nu. Nieuwe antibiotica zijn nodig om in de geneeskunde niet terug te gaan in de tijd. Maar zolang het financieel risico volledig bij bedrijven ligt, blijven nieuwe antibiotica uit”, waarschuwt Bertens.
“Gerichte stimulansen voor antibiotica-innovatie zijn noodzakelijk om wetenschappelijke vooruitgang mogelijk te maken en patiënten te beschermen tegen infecties die opnieuw levensbedreigend kunnen worden”, besluit Bertens. “Beleidsmakers, zorginstellingen en de geneesmiddelensector dragen samen verantwoordelijkheid om het tij te keren.”
Achtergrondinformatie
[1] Nieuwsbericht WHO: WHO warns of widespread resistance to common antibiotics worldwide [2] Publicatie ECDC: Antimicrobial consumption in the EU/EEA (ESAC-Net) – Annual Epidemiological Report for 2023 [3] Publicatie WHO: Analysis of antibacterial agents in clinical and preclinical development: overview and analysis 2025