16-12-2025

Mondiale verschuivingen in geneesmiddelontwikkeling zetten Nederland op een kantelpunt

Horizonscan bevat honderden geneesmiddelen die buiten Europa zijn ontwikkeld

De nieuwste Horizonscan Geneesmiddelen van Zorginstituut Nederland laat een innovatielandschap zien dat zowel veelbelovend als ingrijpend aan het veranderen is. De komende jaren worden honderden nieuwe middelen verwacht, onder meer voor gevorderde longkanker, hart- en vaatziekten, COPD en neurologische aandoeningen. Voor patiënten zijn dat belangrijke vooruitzichten. Tegelijkertijd verschuift de geografische basis van klinisch onderzoek: steeds meer studies worden uitgevoerd in China, en dat roept fundamentele vragen op voor Nederlandse patiënten én voor het Europese innovatieklimaat.

Het Zorginstituut meldt dat tien jaar geleden 6,7% van de klinische effectiviteits- en veiligheidsstudies in China werd uitgevoerd; inmiddels is dat 16,2%. Internationale analyses bevestigen die trend: China vertegenwoordigde in 2024 ongeveer 30% van alle wereldwijde trialactiviteit, bijna even groot als de Verenigde Staten, terwijl Europa op dat vlak terrein verliest. Deze verschuiving bepaalt steeds meer waar kennis wordt opgebouwd, waar patiënten aan onderzoek kunnen deelnemen en welke data uiteindelijk de basis vormen voor toelating en vergoeding.

‘We staan op een kantelpunt,’ zegt Carla Vos, algemeen directeur van de VIG. ‘De vraag is niet óf Chinese innovaties onze kant op komen, maar hoe we ervoor zorgen dat ze passen bij patiënten en bij de praktijk.’

Dat roept de vraag op wat het voor Europa betekent als minder onderzoek hier wordt uitgevoerd. Een van de belangrijkste gevolgen zal zijn dat patiënten later toegang krijgen tot nieuwe therapieën en artsen minder ervaring opdoen met innovatieve middelen. ‘Wie het onderzoek huisvest, bepaalt ook een deel van de innovatieagenda,’ zegt Vos. ‘Daarom is het cruciaal dat Nederlandse patiënten kunnen blijven meedoen aan trials en dat onze beoordelaars beschikken over data die passen bij onze zorgpraktijk.’

Europese positie in onderzoek versterken

De verschuiving van onderzoeksactiviteit richting China is geen bedreiging op zichzelf, maar het vraagt wel om strategische keuzes. Minder deelname in Europa aan trials betekent minder vroege toegang voor patiënten en een groeiende afhankelijkheid van data die zijn verzameld in andere zorgsystemen. Tegelijkertijd stijgen de eisen rond lokale meerwaarde binnen het Europese beoordelings- en vergoedingsbeleid.

De situatie doet denken aan een omgekeerde versie van wat jarenlang in China speelde: daar moesten vaak aanvullende studies worden gedaan omdat internationale middelen onvoldoende lokale data hadden. Nu dreigt Europa in die rol terecht te komen.

Versterking beleid en samenwerking

De Horizonscan geeft waardevolle inzichten om op tijd te anticiperen, maar dat vergt vraagt ook om verdere versterking van beleid en samenwerking. Om het debat soepel te laten verlopen zou het helpen om feitelijke patronen inzichtelijk te maken, onder meer door eerdere Horizonscan-prognoses systematisch te spiegelen aan daadwerkelijke EMA-registraties en vergoedingstrajecten.

Ook is het nodig om gezamenlijk criteria vast te stellen om eenduidig te kunnen bepalen wanneer buitenlandse data voldoende zijn en wanneer aanvullende Europese of Nederlandse informatie nodig is.

Tegelijkertijd is het nuttig om onderzoek op Nederlandse bodem te stimuleren, want dat leidt tot betere perspectieven voor alle stakeholders, van patiënten tot beleidsmakers. Om Nederland aantrekkelijker te maken voor trials, zijn voorspelbare toelatings- en vergoedingsprocessen nodig, evenals een sterke onderzoeksinfrastructuur en betekenisvolle betrokkenheid van patiënten bij onderzoeksagenda’s. Hun stem is essentieel in het gesprek over buitenlandse data en toegang. Patiënten geven aan dat beschikbaarheid van effectieve zorg voor hen topprioriteit is; mits kwaliteit, veiligheid en meerwaarde duidelijk zijn.

‘We moeten internationale innovaties niet met argwaan bekijken, maar met ambitie,’ vindt Vos. ‘Nederland kan juist winnen door zelf een sterke onderzoeksplek te blijven én door buitenlandse data verstandig te benutten. Dat is geen tegenstelling, dat is de kern van toekomstbestendige zorg.’

De VIG nodigt Zorginstituut Nederland, patiëntenorganisaties, beroepsgroepen, ziekenhuizen en verzekeraars uit om samen vooruit te kijken en te bepalen hoe internationale innovaties snel en verantwoord beschikbaar kunnen komen voor Nederlandse patiënten.