Op welke wijze heeft corona de rol van de Europese Unie veranderd? Welke lessen kunnen we leren van de coronacrisis? En hoe bereiden we ons voor op mogelijke toekomstige gezondheidscrises? Deze en andere vragen legden we voor aan Jan Huitema, sinds 2014 namens de VVD lid van het Europees Parlement: ‘Om geneesmiddelentekorten te voorkomen, zou leveringszekerheid veel zwaarder moeten wegen en zouden we minder nadruk op de prijs van geneesmiddelen moeten leggen. Betaalbaarheid is belangrijk, maar daarnaast moeten we de toelevering van medicijnen veel meer meenemen. De pandemie heeft dat gevoel van urgentie alleen maar vergroot.’
We leven nu ruim een jaar met de coronacrisis. Na een eerste poging door verschillende lidstaten, al dan niet individueel, heeft de Europese Commissie onderhandelingen over vaccins en medische hulpmiddelen naar zich toegetrokken. Hoe kijk je aan tegen de veranderende rol van de Europese Unie?
‘Ik zie dat positief, ik denk dat er nog veel potentie is om het sneller, effectiever en beter te doen. Ik ben blij dat vaccins op Europees niveau zijn ingekocht. Ik moet er niet aan denken dat er een wedloop was ontstaan tussen lidstaten om zo snel en goedkoop mogelijk een vaccin te hebben. Dan waren sommige landen achteraan de rij komen te staan. Nu is het onderling verdeeld, ik denk dat het heel positief is.
Daarnaast zag je voor de pandemie al dat er soms tekorten ontstonden van medicijnen of medische hulpmiddelen. Als Europese Unie kunnen we daarin een rol spelen, om voor bepaalde leveringszekerheid te zorgen van bepaalde essentiële medicijnen en actieve ingrediënten. Dat vind ik heel belangrijk.’
Naast leveringszekerheid, waar zou de EU meer regie moeten nemen?
‘Bijvoorbeeld meer bevoegdheden van de EMA, daar heeft het Europees Parlement vorige week mee ingestemd. Zodat er beter gemonitord kan worden hoe de leveringen van geneesmiddelen gaan. Daarmee krijg je meer inzicht in de knelpunten in de leveringsketen en kun je beter voorspellen of er een tekort dreigt in de EU of in een individuele lidstaat.’
Heeft een Europese aanpak de voorkeur boven maatregelen op nationaal niveau?
‘Je moet voorkomen dat landen elkaar de loef proberen af te steken, zoals we tijdens de coronacrisis hebben gezien. Het is belangrijk dat je gezamenlijk hetzelfde doel nastreeft. Het mag niet gebeuren dat sommige lidstaten grote voorraden aanleggen waardoor er in andere landen tekorten ontstaan, dan zijn we niet goed bezig.
Ik snap de behoefte om voorraden aan te leggen, maar uiteindelijk is dat symptoombestrijding. Het lost het onderliggende probleem niet op. Daarom vraag ik in het Europees Parlement in het kader van de Farmaceutische Strategie aan de Europese Commissie om te kijken naar de oorzaken van geneesmiddelentekorten. Daarbij denk ik bijvoorbeeld aan een te grote afhankelijkheid van derde landen of enkele fabrieken voor de productie van actieve ingrediënten of geneesmiddelen.
Ik zou zelfs nog verder willen gaan en een politieke discussie willen voeren over de aanbesteding van geneesmiddelen. Hierin zou leveringszekerheid veel zwaarder moeten wegen en zouden we minder nadruk op de prijs van geneesmiddelen moeten leggen. Betaalbaarheid is belangrijk, maar daarnaast moeten we de toelevering van medicijnen veel meer meenemen.’
Zie je een oplossing in het versterken van de productiecapaciteit in Europa?
‘Dat is zeker een oplossing, maar de vraag is hoe ga je dat doen? Hoe zorgen we voor een investerings- en innovatieklimaat zodat er weer zoveel mogelijk R&D gedaan wordt in Europa? En misschien zelfs dat de productie van essentiële grondstoffen zoveel mogelijk in de Europese Unie plaatsvindt. Daarbij speelt de publieke aanbesteding een belangrijke rol, waarbij bepaalde criteria, zoals leveringszekerheid, maar misschien ook sociale of milieuaspecten, zwaarder mee moeten wegen, zodat Europese producenten daar makkelijker aan kunnen voldoen dan producenten van buiten de EU.
Daarmee ontstaat ook een gelijker speelveld. Door de prijsdruk is de productie verdwenen uit de EU. Door nadruk te leggen op die andere aspecten, kan je de productie wellicht weer terug halen. Daar moeten we met elkaar de discussie over voeren.’
In Europa zouden we dus bereid moeten zijn om meer te betalen voor geneesmiddelen?
‘Klopt! Daar moeten we eerlijk en transparant over zijn, maar daar moet tegenover staat dat de geneesmiddelensector er voor moet zorgen dat wanneer het nodig is de benodigde producten ook beschikbaar zijn. Ik vind het jammer dat dit onvoldoende naar voren komt in de Farmaceutische Strategie.’
Vergoeding van geneesmiddelen is de competentie van de lidstaten, hoe zie je dat voor je?
‘Er zijn grote verschillen tussen zorgstelsels in Europa en het is een utopie om te denken dat we één groot zorgstelsel moeten hebben. Maar we kunnen wel afspraken maken over de criteria bij aanbestedingen. Daarmee kan de EU kaders scheppen voor de lidstaten.’
Welke rol zie je dan voor het Europees Parlement en voor jezelf?
‘We moeten met elkaar de politieke discussie voeren over het verminderen van de afhankelijkheid van landen buiten de EU en het verbeteren van de leveringszekerheid. Ik zie het als mijn rol om dit op de agenda te zetten en te kijken of er draagvlak voor is en hoe we dat dan door kunnen voeren. Om daar een Europees kader in te scheppen.’
Zou de productie van geneesmiddelen en grondstoffen in Europa moeten worden gestimuleerd en gefaciliteerd?
‘Ik denk dat we moeten inventariseren wat essentiële ingrediënten en medicijnen zijn. En als we dat met elkaar hebben vastgesteld, moeten we de discussie voeren hoe we daarin zelfvoorzienend kunnen zijn. Of in ieder geval zorgen dat er meerdere leveranciers zijn, zodat tekorten minder snel ontstaan. En hoe maken we het aantrekkelijk voor bedrijven om hier te produceren.’
Denk je dat zonder de coronacrisis deze stappen niet mogelijk waren geweest?
‘Dat vind ik moeilijk te zeggen, ik denk dat het wel een belangrijke bijdrage heeft geleverd. De Farmaceutische Strategie stond al grotendeels in de steigers voordat de pandemie uitbrak en daarin kwam het punt van leveringszekerheid al uitgebreid aan de orde. Ook in Nederland wordt de discussie al langer gevoerd. Door de pandemie is het gevoel van urgentie wel veel groter geworden.’
Je wil een aantrekkelijk innovatieklimaat, maar veel onderzoek van onze leden verdwijnt uit de EU. Wat kunnen we doen om Europa daar weer aantrekkelijk voor te maken?
‘Bij werkbezoeken vraag ik altijd of het verdwijnen van onderzoek het gevolg is van strengere Europese regelgeving en als dat het geval is, vind ik dat we daar met elkaar de discussie over moeten voeren. Strenge regels zijn goed, maar ze moeten innovatie niet belemmeren. Er moet voldoende bescherming zijn voor innovaties en ook regels voor markttoelating moeten niet té complex zijn. Daar ben ik nog heel erg zoekende in en daarom hebben we recent met Renew (red: de liberale fractie in het Europees Parlement) een hoorzitting georganiseerd om van de geneesmiddelensector te horen wat daarvoor nodig is.
Ik doe dan ook graag hier de oproep: wat hebben bedrijven nodig om meer in de EU te investeren qua onderzoek. Want dat vind ik wel heel belangrijk.’
Er is veel discussie over het beperken van intellectueel eigendom. Hoe kijk je daar tegenaan?
‘Als je aantrekkelijk vestigingsklimaat wilt creëren, moet je intellectueel eigendom goed beschermen. Of in elk geval ervoor zorgen dat gemaakte kosten op een goede manier terugverdiend kunnen worden. De balans tussen toegankelijkheid van kennis en het rendement op investeringen moeten we samen bepalen. Ook omdat we moeten zorgen dat kennis goed toegankelijk is zodat anderen voort kunnen bouwen op dat onderzoek. Graag ga ik de discussie aan over wat het beste werkt om innovatie te stimuleren en er voor te zorgen dat kosten worden terugverdiend.’
Wil je toewerken naar één gemeenschappelijk Europese geneesmiddelenmarkt?
‘Dat is lastig, omdat er allemaal verschillende zorgstelsels zijn, maar ik denk dat het goed is om te bespreken hoe we elkaar kunnen versterken.
Daarnaast is het belangrijk om definities te standaardiseren. Bijvoorbeeld wanneer iets een tekort is of wanneer er sprake is van toegang. Als daar verschillen tussen lidstaten zijn, dan is het misschien voor sommige bedrijven minder interessant om op kleinere markten actief te zijn. Zorg in ieder geval dat het minder bureaucratisch, efficiënter en makkelijker wordt.
Het is een beladen onderwerp: welke bevoegdheden liggen in Brussel en welke horen thuis bij de lidstaten? Dat gesprek moeten we op een goede manier voeren. Maar we moeten elkaar ook niet bang maken. Ik kijk uit naar de voorstellen van de Europese Commissie over de Gezondheidsunie.’
