Dat zei Hans Schikan, special envoy vaccins, tijdens de VIG Talk Pandemic Preparedness op 28 oktober. Hij zette de harde cijfers over de impact van de coronapandemie op een rij: 244 miljoen besmettingen wereldwijd, 4,95 miljoen mensen overleden als gevolg van corona, 6,9 miljard vaccins toegediend, totale verwachte kosten van pandemie in 2025 USD 16-35 biljoen. Schikan: ‘De pandemie heeft niet alleen grote gevolgen voor de mondiale volksgezondheid, maar ook economisch heeft het grote schade toegebracht.’ En het is nog zeker niet voorbij, verwacht hij. ‘Zolang de hele wereld nog niet is gevaccineerd, zal het terugkomen, met andere mutanten. It’ain’t over yet.’
Samenwerking
Schikan ging dit voorjaar, als special envoy vaccins, in gesprek met tientallen partijen in Nederland om de (productie)capaciteit van COVID-19-vaccins te inventariseren. Hij deelde tijdens de VIG Talk een aantal opvallende observaties die hij de afgelopen acht maanden als special envoy deed. ‘Ik herhaal het nogmaals, ik ben echt onder de indruk van de samenwerking. Samenwerking tussen bedrijven, bedrijven en overheid, maar ook tussen publieke instellingen. Dat teamwork is heel inspirerend.’
Regulatoire innovatie
Regelgevers zijn ook beter gaan samenwerken, constateert hij. ‘Dat is ongekend! Normaal duurt het tien jaar voordat een vaccin is goedgekeurd. En nu zijn het er vier binnen een jaar’, zegt Schikan. ‘Er was een grote welwillendheid bij instanties om mee te werken, zonder concessies te doen aan veiligheid en werkzaamheid. Deze regulatoire innovatie moeten we proberen vast te houden.’ Deze ontwikkeling zag hij ook bij het delen van data. ‘Alle grote journals gaven gratis inzicht in data van studies, én heel snel. Hierdoor was er bijna real time inzicht in data.’
Sense of urgency
Het viel Schikan op dat deze grote sense of urgency bij alle betrokken partijen leefde. ‘Iedereen vond dat deze crisis zo snel mogelijk opgelost moest worden. Dat was overal te voelen.’ Daarnaast zag Schikan heel duidelijk dat landen naar elkaar gingen kijken wat ze van elkaar konden leren. ‘Wie doet wat beter? Israël en Verenigde Arabische Emiraten liepen lange tijd voorop. Nederland begon heel traag met vaccineren, maar heeft dit later goedgemaakt.’
Risk sharing
De special envoy signaleerde ook dat er nieuwe modellen van risk sharing werden geïntroduceerd de afgelopen periode. Schikan: ‘Overheden waren tijdens het ontwikkelen van vaccins al bereid risico’s te lopen, bijvoorbeeld door vroegtijdig inkoopafspraken te maken, of in het opzetten van productiefaciliteiten. Deze zogenoemde advanced purchase agreements zijn mooie voorbeelden dat overheden begrijpen dat er risico’s zitten in het ontwikkelen van geneesmiddelen.’
Bruggen bouwen
Schikan gaf vijf aanbevelingen om Nederland in de toekomst voor te bereiden op mogelijke pandemieën. Ten eerste: betrek het bedrijfsleven vroegtijdig. ‘Als we vaccins als belangrijke uitweg uit een pandemie zien, zorg dan dat de mensen die hierover gaan, aan tafel zitten. Ik zie het bedrijfsleven als deel van de oplossing. Maar dat vraagt wel om wederzijds vertrouwen.’ Ten tweede: sla een brug tussen gezondheids- en industriebeleid. Veel landen hebben onder de noemer van COVID-19 de kans gegrepen om de infrastructuur voor vaccinontwikkeling en -productie te verbeteren, zoals het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Duitsland en Denemarken. ‘Daar mag in Nederland nog wel een schepje bovenop.’
Nederlands erfgoed
Vaccinontwikkeling heeft al langer diepe wortels in Nederland. De life sciences-sector heeft hier een rijke historie, met tal van belangrijke spelers op het gebied van vaccinontwikkeling. ‘Laten we voortbouwen op dat erfgoed. We hebben alle ingrediënten in huis om een voortrekkersrol te spelen bij de vaccins van de toekomst’, zegt Schikan. Aansluitend hierop, wijst hij op de positieve bijwerkingen van de coronacrisis. ‘We hebben laten zien dat we met dit gevoel van urgentie heel veel kunnen bereiken. Laten we al deze lessen niet alleen inzetten voor vaccinontwikkeling, maar ook breder inzetten bij geneesmiddelenontwikkeling – een gentherapie voor zeldzame ziekte of een breakthrough therapie voor kanker - en daarmee de toegankelijkheid voor patiënten verbeteren’, zegt Schikan.
Plan B
Ten slotte is de laatste aanbeveling van Schikan om tijdig te investeren in een Plan B. ‘Plan A ligt meestal al klaar, maar helaas is uit de lessons learned gebleken dat een Plan B ook nodig is, en vaak zelfs een Plan C. En kijk daarbij naar de hele supply chain.’ Nederland heeft veel vooraanstaande bedrijven en instellingen die kunnen meewerken aan het voorkomen van een mogelijke toekomstige pandemie. Schikan: ‘Maar we zijn er achter gekomen dat er een duidelijk tekort is aan tech transfer personeel. Daarom moeten we deze mensen nu opleiden, zoals ik ook minister De Jonge heb aanbevolen. Deze mensen kunnen we ook inzetten in andere delen van de wereld en daarmee expertise tot exportproduct van Nederland maken – het Boskalis van de vaccinwereld.’
Chinese aanpak
De tweede spreker tijdens deze VIG Talk, Henk Jan Out, woonachtig in Shanghai en werkzaam als Chief Scientific Officer Asia-Pacific bij Ferring Pharmaceuticals, vertelde over recente corona-ontwikkelingen in China, welke sporen de pandemie heeft achtergelaten in het land, hoe China omgaat met mogelijke toekomstige pandemieën en wat de rest van de wereld mogelijk kan leren van de Chinese aanpak.
Zero-tolerance
China voert nog steeds – ruim anderhalf jaar na uitbraak in Wuhan - een zero-tolerance beleid, gericht op eliminatie van het virus. Dit heeft ertoe geleid dat het gelukt is de pandemie onder controle te krijgen. De voorlopige balans luidt (gebaseerd op cijfers van de Chinese overheid): op 1,4 miljard inwoners, bijna 100.000 positieve gevallen en ongeveer4.600 doden. In Shanghai met 26 miljoen inwoners slechts 7 coronadoden. Als je dat vergelijkt met andere landen, dan is dat een totaal ander beeld. Er zijn nog steeds kleine uitbraken, maar dan gaat het om hooguit 50 besmettingsgevallen per dag. Out: ‘Dat is op zo’n enorme bevolking eigenlijk niks.’
Testregime
Hoe ziet de Chinese zero-tolerance strategie er uit? Out: ‘Er heerst een zeer streng testregime, overal word je gecontroleerd, met QR-codes per regio, temperatuuropnames, reisbeperkingen, mondkapjes, hand sanitizers. Daarnaast gelden er zeer strenge quarantainemaatregelen voor terugkerende Chinezen en expats: twee weken opgesloten in een hotel en een week in thuisquarantaine. Er wordt simpelweg niet geaccepteerd dat er besmettingen zijn. En als die worden geconstateerd, dan word je onmiddellijk geïsoleerd.’
Mentaliteit
Out: ‘Het beleid werkt wel, maar de downside van al deze draconische maatregelen is de extreme nervositeit en angst onder de bevolking. Tegelijkertijd ziet hij een enorme welwillendheid om mee te werken aan dit strenge regime. ‘Er is ook een mentaliteit om dit voor elkaar te doen. Daar zijn geen discussies over.’
Vaccinatie
Vaccinatie speelt niet zo’n belangrijke rol in dit beleid, geeft Out aan. Er wordt niet gestuurd op de zogenoemde herd immunity. Inmiddels zijn er zes vaccins goedgekeurd door de Chinese overheid. Deze zijn niet ingediend bij de EMA of FDA, maar wel goedgekeurd door de WHO. Er is nog geen mRNA-vaccin op de markt. ‘De goedkeuring van het Pfizer-BionTech-vaccin is uitgesteld, vermoedelijk vanuit protectionistische overwegingen. De Chinezen werken zelf op dit moment aan een mRNA-vaccin; deze wordt nu in fase 3 klinische onderzoek bestudeerd.’
Vaccinproductie
De vaccinatiegraad in China ligt op dit moment op 76% voor mensen die ten minste één prik hebben gehad. De ambitie van de Chinese overheid is om dit cijfer begin volgend jaar naar 85% te brengen. Out: ‘Er worden – ook met oog op het inwonertal van 1,4 miljard – enorme hoeveelheden vaccin geproduceerd in China. Daarmee is China de grootste producent wereldwijd, en daarmee ook de grootste exporteur van vaccins, vooral naar Midden-Oosten, Zuid-Amerika, Azië.
Toekomst
Hoe moet het nu verder? Out: ‘Er zijn veel speculaties. Misschien gaan de grenzen wel weer open als een vaccinatiegraad van 85% is bereikt. Tegelijkertijd wordt iedere regio verplicht een keten van containers te plaatsen voor quarantainecentra; voor elke 20.000 mensen moeten er tien beschikbaar zijn. Het is echt moeilijk te voorspellen welke kant het op gaat. Ik kan me niet voorstellen dat het huidige zero-tolerance beleid gaat veranderen. We gaan het zien.’
En over vijf jaar? ‘Ik denk dat het virus voorlopig nog wel onder ons blijft en dat we ons moeten voorbereiden op de ontwikkeling en productie van nog veel meer vaccins. En dat we moeten gaan wennen aan wellicht jaarlijkse vaccinatie.’
